Vorið og skógurinn

 Eitt af því sem varð til þess að ég stofnaði bloggsíðu var þörfin fyrir að koma á framfæri ýmsum fróðleik um skógrækt og aðra ræktun. Nú eru fyrstu merki vorsins sjáanleg í garðinum mínum og framundan er þessi dásamlegi tími þegar lífið vaknar af vetrardvalanum.Af því tilefni set ég inn fyrsta pistilinn um tré og skóg á bloggsíðuna. Að þessu sinni örstutt yfirlit yfir skógræktarsöguna.

Skógrækt er ekki gömul atvinnugrein á Íslandi. Fyrstu aðgerðir í þá veru að vernda leifar birkiskóganna eru rúmlega aldargamlar. Um það leyti voru einnig gerðar fyrstu tilraunir með gróðursetningu trjátegunda sem ekki höfðu áður vaxið í landinu. Á fjórða áratug síðustu aldar var farið að huga að enn frekari tilraunum með innfluttar tegundir, og þær tilraunir gáfu svo góða raun að upp úr miðri öldinni hóf Skógrækt ríkisins stóraukna ræktun á lerki, sitkagreni, rauðgreni, skógarfuru og stafafuru. Margar aðrar tegundir voru einnig prófaðar í smáum stíl, t.d. alaskaösp. Fljótlega kom í ljós að tegundirnar hentuðu misvel eftir landshlutum og jarðvegsgerðum, og segja má að allan síðari hluta aldarinnar hafi menn verið að læra að þekkja þarfir og duttlunga þessara nýju þegna. Tvö áföll standa upp úr þegar þessi saga er skoðuð, þ.e. aprílhretið mikla vorið 1963 og furulúsarplágan sem gerði nánast út af við skógarfuruna. Af vorhretinu drógu skógræktarmenn þann lærdóm að kvæmi og klónar sem koma frá svæðum með kaldan og stöðugan vetur henta illa á sunnan- og vestanverðu landinu og víðar við sjávarsíðuna. Gripið var til þess ráðs að safna efniviði af ösp og greni frá suðlægari svæðum í Alaska en áður og lögð áhersla á að planta þeim trjám á þeim svæðum sem verst urðu úti vorið 1963. Frægarður með völdum grenitrjám var síðar stofnaður í Noregi. Lúsarplágan varð hins vegar til þess að ræktun skógarfuru var algerlega gefin upp á bátinn.

Þó að þessi áföll beri hæst þegar saga innfluttra trjáa er skoðuð, fer því þó fjarri að þetta sé það eina sem hrjáð hefur nýbúana. Segja má að á nokkurra ára fresti komi fram kal, og aðrar veðurskemmdir einhvers staðar á landinu. Köld sumur koma af og til og draga úr vaxtargetu og viðnámsþrótti trjánna. Nýir skaðvaldar, misalvarlegir, hafa einnig plagað skógana okkar. Grenilúsin (sitkalúsin) sem talin er hafa borist hingað 1959 og asparryðið, sem fyrst fannst 1999, eru líklega verstu plágurnar.

Um 1990 verða viss þáttaskil í skógrækt á Íslandi. Þá er gert stórátak í svonefndri landgræðsluskógrækt á vegum skógræktarfélaganna og aukinn kraftur er settur í nytjaskógrækt á bújörðum. Síðan eru stofnuð skógræktarverkefni í öllum landshlutum í anda Héraðsskóga, sem leysa nytjaskógrækt á bújörðum af hólmi. Markmiðið er að 5% af láglendi Íslands verði skógi vaxið eftir 40 ár.

 

Síðan stóra stökkið 1990 var tekið hefur þróunin orðið sú að hlutur birkis í gróðursetningum hefur aukist, svo og hlutdeild aspar og sitkagrenis. Árið 1992 var hlutur alaskaaspar af heildarfjölda framleiddra plantna 2,7% en var árið 2004 orðinn 8,3%. Hlutur sitkagrenis jókst á sama tíma úr 4,9% í 13,9%. Plöntun á stafafuru og lerki hefur talsvert dregist saman. Hlutdeild annarra tegunda var og er óveruleg, en samanlagður er hlutur þeirra allra í heildarframleiðslu þó yfirleitt um eða yfir 10% þegar runnar og sjaldgæfari trjátegundir eru taldar með.